चैत्र १६, २०८० शुक्रबार

सप्रिएका ‘डन’ दिदीबहिनी



ROMI Rosi१५ वर्षअघि मात्रै जोरपाटीमा रामशरण गिरीले छोरीहरूलाई तेक्वान्दो सिकाउँदा कतिपयले कुरा काटे ‘छोरीलाई खेलाएर बिगार्ने भए ।’ १५ वर्ष वित्यो, तिनै कुरा काट्नेले जिब्रो टोक्छन ‘ओहो छोरी होउन त रोमी गिरी र रोजीगिरी जस्ता पो ।’ उनीहरुमध्ये कतिपयले भन्छन् ‘हाम्रा छोराछोरीलाई पनि खेल सिकाईदिनुप¥यो ।’
तेक्वान्दोकी राष्ट्रिय रेफ्री रोमीकी बहिनी रोजी तेक्वान्दो थर्ड डन हुन । आठ कक्षामा अध्ययनरत रोशन पनि तेक्वान्दोका ब्ल्याक बेल्ट भईसके । उनीहरुसंगै जोरपाटीका गिरी परिवारका सातआठजना तेक्वान्दो र गरिमा गिरी करातेमा छन् । उनी करातेकी अन्तराष्ट्रिय खेलाडी हुन् । केही समयअघि भुटानमा भए अन्तराष्ट्रिय कराते प्रतियोगितामा उनले स्वर्ण पदक हात पारेकी थिइन् ।
‘गिरी परिवारमा अघोषित नीति नै बनेको छ,’ थर्ड डान रोजी भन्छिन् ‘गिरी परिवारका प्रत्येक घरबाट एकजनाले खेललाई आत्मसात् गर्नुपर्छ । गैरीगाउँ तेक्वान्दो डोजाङ बौद्ध जारेपाटीबाट खेल्न थालेको गिरी परिवारमा जन्मेका प्रत्येक घरका एकजना स्पोर्ट पर्सन पनि छन् । त्यसले भविष्यमा पनि निरन्तरता पाउनेछ ।’
२०५८ सालमा तेक्वान्दो सिक्दा रोमीलाई खेलको महत्व थाहा थिएन । तर अहिले आफू जुन धरातलमा उभिएकी छन, काका काका सोभित गिरीकै प्रेरणाबाट यो संभव भयो । ‘काका नहुनुभएको म यो अवस्थामा हुने थिइनँ ,’ – उनले भनिन् । तेक्वान्दोका फिप्थ डान सोभित गिरी राष्ट्रिय रेफ्रीसमेत हुन् । आफू खेलाडी भएसंगै उनले आफूले हिँडेको बाटोमा बहिनी र भाइलाई पनि डोर्याइन् । खेल्दै पढ्दै संघर्षको यात्रा अगाडी बढाएकी रोमीले एमबीए पढ्दै गरेर उनले वाणिज्य मन्त्रालयमा जागिरे जीवनसमेत सुरु गरी सकिन् । दिदीको प्रगति देखेर बहिनी रोजी गिरी कम्ती खुसी छैनन् । ‘पढाइका साथै खेललाई सँगसँगै प्राथमिकतासहित अघि नबढाएको भए दिदीले यो सफलता पाउने थिइनन्’, उनले भनिन् ।
आफ्नो प्रगती भन्दा आफूले देखाएको बाटोमा हिँडेकी बहिनेको उच्च प्रगति देखेर रोमी झन् खुसी छन् । तेक्वान्दोका थर्ड डान रोजी उनी मिस टिन नेपाल २०१५ फस्र्ट रनरअप पनि हुन् । ‘मिस टिनको त्यो ताज पहिरिन खेलको पनि भूमिका रहेको छ ,’ – बहिनी रोजीको प्रशंसा गर्दै रोमीले भनिन् । दिदीबहिनीको यो लोभलाग्दो परिचय बनाउन शिक्षाको मुख्य भूमिका छ । त्यसैले आफूले सिकेको सीप तथा ज्ञान पाँचवटा स्कुलका विद्यार्थीलाई सिकाउँदै आएका छन् । ‘ज्ञान र सीप हस्तान्तरण गर्दै जानुपर्छ ,’ उनी भन्छन् ।
खेल सिकाउन त काकाको भुमिका भएन तर राष्ट्रिय रेफ्रीलाई रोमीलाई यहाँसम्म आइपुग्न त्यति सजिलो थिएन । खेलमा यो करियर बनाउन उनलाई ‘मिसकम्युनिकेसन’ र ‘जेनेरेसन ग्याप’ ले दुःख दिएको दिईरह्यो । ‘सानोका कुरा ठूलोले बुझ्न नचाहँदा र अग्रज खेलाडी र आफूबीच विचार नमिल्दा पनि अप्ठ्यारोमा परेकी थिएँ र छु,’ उनले दुःखेसो पोखिन, ‘त्यो होइन यो सही हो भन्दा बाठी हुन्छेस् भनेर अवसरका ढोका बन्द पनि गरिदिएका छन् । त्यस्ता घृणित कामले मेरो करिअरमा ठेस लागेको छ ।’ रोमी आफू यूएस एम्बेसी यूथ काउन्सील मेम्बर समेत रहेर शान्ति र विकासका लागि खेलकुदको भूमिकाको विषयमा बक्ताको रुपमा प्रवचन समेत दिएकी थिईन ।

तर, बहिनी रोजीले भने त्यस्तो कठिनाइ भोग्न परेन । काकापछि दिदीको पदचाप पहिल्याउँदा उनलाई सजिलो भयो । ‘दिदीले तेक्वान्दोलाई व्यवस्थित र व्यावसायिक खेल बनाएर लैजाने ध्याउन्नमा छन् । त्यसले पक्कै आकार पाउनेछ । त्यस काममा मेरो पनि सहयोग हुनेछ,’ रोजीले दाबी गरिन, ‘खेलमार्फत शान्ति र विकास गर्ने मेरो पनि भिजन छ । त्यसैले म पनि दिदीले हिँडेको बाटोमै हिँड्न मन पराएकी हुँ ।’
कानुनमा स्नातक अध्ययनरत उनले स्नातकोत्तर गरेर लैंगिक समानताका लागि ‘पिसफुल सोसाइटी’ बनाउने प्रयत्नमा लाग्ने भावी योजना सुनाइन् । ‘खेलबाट के सम्भव छैन,खेलबाट जेन्डर इक्वालिटी सम्भव छ । शान्ति र विकास पनि सम्भव छ ।’ उनले भनिन् ।

रोमीकै पहलमा प्यारा ओलम्पिक कमिटी गठन भएको छ । नेपालमा हातखुट्टा नभएकाले पनि खेल खेल्छन् र भन्नेलाई यो कमिटीले गतिलो जवाफ दिएको छ । उनलाई तासी मिया, दीपक विष्टलगायतको साथ सहयोग छ । तेक्वान्दोमा तुरुन्त परिवर्तन गर्न नसकिए पनि भविष्यमा समाधान गर्न लागिपरेकी रोमीले तेक्वान्दोमा हाम्रो पुस्ताले भोगेको दुःख आउने पुस्ताले भोग्न नपरोस् भन्ने चाहन्छिन् ।
खेलकुद क्षेत्रमा आफूले यसरी मेहनेत गर्नुको कारण पुरुषको दाँजोमा महिला खेलाडीलाई खेल्न सजिलो छैन । महिलाको शारीरिक बनावटले समेत दुःख दिने गरेको छ । तर पनि, रोमी र रोजीहरूले सानातिना दुःखलाई दुःख मान्दैनन् । चार हजार तेक्वान्दो खेलाडीमध्ये फरक पहिचान बनाउन लागेका उनीहरूको सामूहिक भनाइ छ, ‘खेलमा महिला उपस्थिति बढाउन सशक्तीकरण आवश्यक छ । शारीरिक विकास गर्न त्यत्तिकै जरुरी छ ।’ ‘हेल्थ इज वेल्थ’ त्यत्तिकै भनिएको होइन । खेलले स्वस्थ रहन सकिन्छ । मस्तिष्क ताजा बनाइराख्ने रोजीको भनाइ छ ।

तिमीले पढ्यौ, जागिर गर्छौ, अन्तर्रा्ष्ट्रिय खेलाडी हौ तर हाम्रो त पदकमात्रै छ भनेर अग्रज खेलाडीले भन्दा शिक्षित खेलाडी हुनुको आनन्द रोमीले अनुभूत गरेकी छन् । खेलमा भविष्य छैन भन्नेका लागि उनको जवाफ छ, ‘खेलबाट नाम, दाम र सम्मान पनि पाइन्छ । यसले नेतृत्व विकास गर्न सघाउँछ ।’

पश्चिमा देशमा खेलमै पीएचडी गर्ने सुविधा हुन्छ । हाम्रोमा त्यो अवसर छैन । खेलकुदलाई पाठ्यक्रममा समेत समेटिएको छैन । विदेशमा खेलको म्युजियम हुन्छ । खेलाडीको प्रतिमा बनाएर इज्जत गरिन्छ । हाम्रोमा खेलमै स्नातकोत्तरसम्मको पढाइ भए खेल विकासमा टेवा पुग्ने रोमीको भनाइ छ । त्यस काममा आफू अग्रसर हुने उनको योजना छ । अमेरिकी दूतावास काउन्सिल मेम्बरसमेत रहेकी उनले सुझाइन्, ‘खेललाई गरिखाने भाँडोमात्रै बनाउनहुँदैन ।’ रातोपाटीबाट