नेपालका सहरहरू आधुनिक जीवनशैलीको केन्द्र बन्दै गएका छन्। सडकहरू चौडा हुँदैछन्, कफी, रेस्टुरेन्ट, बेकरी र जिम/योगा स्टुडियो हरेक कुनामा देखिन्छन्। यो सजिलो, सुविधा सम्पन्न जीवनशैलीले शहरी महिलालाई सामाजिक र आर्थिक दृष्टिले सशक्त बनाएको छ। तर यही सुविधासँगै उनीहरूको स्वास्थ्यमा चुपचाप फैलिरहेको चुनौती मोटोपन हो।

सरकारी तथ्याङ्कले यस विषयलाई स्पष्ट रूपमा देखाउँछ। शहरका धनी महिलामध्ये ५३ प्रतिशत मोटोपनको जोखिममा छन्, जबकि समानै तुलनामा गरिब महिलामा यो दर मात्र २० प्रतिशत छ। मोटोपनको यो फरक केवल जीवनशैलीको भिन्नताबाट व्याख्या गर्न सकिन्छ। धनी महिलाहरू प्रायः निजी सवारीमा यात्रा गर्छन्, घरमा सहयोगीले दैनिक काम व्यवस्थापन गर्छन्, र कार्यालयमा लामो समय कुर्सीमा बस्नुपर्ने हुन्छ। यसरी शारीरिक गतिविधि कम हुँदा शरीरले जम्मा भएको ऊर्जा जलाउन सक्दैन, र मोटोपन बढ्छ।

धनी महिलाको खानपान पनि स्वास्थ्य जोखिम बढाउने अर्को मुख्य कारण हो। फास्टफुड, चिल्लो, तारेको खाना, बेकरी/डेजर्ट, चिनीयुक्त पेयहरू नियमित रूपमा सेवन गर्दा क्यालोरी अत्यधिक हुन्छ। यस्तो खानपानले न केवल वजन बढाउँछ, तर कलेजोमा बोसो जम्ने (Fatty Liver) खतरा पनि बढाउँछ। अस्पतालमा गरिएको अध्ययनमा, जाँच गरिएका महिलामध्ये ५७ प्रतिशतमा कलेजोमा बोसो भेटिएको तथ्याङ्कले यस समस्या गम्भीर भएको पुष्टि गर्दछ।

विशेषज्ञ डा. एस के सरिन भन्छन्, “धनी महिला वा सुविधा सम्पन्न वर्गका व्यक्तिहरूको जीवनशैलीमा मोटोपन केवल बाहिरी देखिने समस्या होइन। यसले हर्मोन असन्तुलन, महिनावारी अनियमितता, कलेजो र मधुमेहसम्बन्धी जोखिम बढाउँछ। शरीरभित्रको विषाक्त पदार्थ फिल्टर गर्ने प्रणाली कमजोर हुँदा दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्या देखिन्छ। मोटोपन केवल देखिने कुरा होइन, यसले भविष्यका स्वास्थ्य संकटको आधार तयार पार्छ।”

शहरी जीवनको तनाव पनि मोटोपनमा भूमिका खेल्छ। धनी महिलाहरू प्रायः उच्च दायित्व भएका पेशामा कार्यरत छन्—व्यापार, बैंकिङ, निजी संस्था वा प्रशासनिक पद। मानसिक दबाव, अनियमित निद्रा र तनाव–खानपानले शरीरमा ‘कोर्टिसोल’ बढाउँछ, जसले चरिबो जम्मा हुने प्रक्रिया तीव्र बनाउँछ।

मोटोपनका कारण मात्र होइन, यससँग सम्बन्धित स्वास्थ्य जोखिम पनि गम्भीर छन्। धनी महिलामा मधुमेह, उच्च रक्तचाप, हर्मोन असन्तुलन, प्रजनन स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्या बढी देखिन्छ। विशेषज्ञहरूले बताउँछन् कि यो समस्या केवल व्यक्तिगत स्वास्थ्यको मामला होइन, समाजमा पनि ठूलो चुनौती बन्न सक्छ।

शहरी धनी महिलामा मोटोपनको समस्या केवल खानपान वा शारीरिक निष्क्रियताको परिणाम मात्र होइन। यो सुविधा, समयको अभाव, मानसिक तनाव र जीवनशैलीको जटिल संगम हो। डा. सरिन भन्छन्,

“सजिलो जीवनशैलीले दिएको सुविधा उपभोग गर्न सकिन्छ, तर स्वास्थ्यसँग सन्तुलन राख्न नसक्नु दीर्घकालीन स्वास्थ्य जोखिम जन्माउँछ। स्वास्थ्य सजगता समयमै सुरु गर्नु आवश्यक छ।”

समाधान सम्भव छ। शहरका महिलाले केवल सन्तुलित भोजन, नियमित शारीरिक गतिविधि, तनाव व्यवस्थापन र स्वास्थ्य परीक्षणलाई प्राथमिकता दिएर भविष्यका स्वास्थ्य संकटलाई रोक्न सक्छन्। (डा‍‍. अरुणा उप्रेतीकाे लेखमा आधारित)